ΜΕΓΑΣ ΦΩΤΙΟΣ

        8^Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟΣ

     ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ 879-880μ.Χ

1.  Απόσπασμα Διάλεξης στὰ πλαίσια τοῦ προγράμματος τῶν μεταπτυχιακῶν σπουδῶν τοῦ Τμήματος Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη, 

28 Μαρτίου 2000.

2.  Μεθόδιου Γ. Φούγια (Μητροπολίτου Πισιδίας), Ἕλληνες καὶ Λατῖνοι, β´ ἔκδοσις, ἔκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθήνα 1994.

 

H 8η Οἰκουμενική, ἡ Φωτιανή, ἡ ἐν Ἁγίᾳ Σοφίᾳ Σύνοδος, συνέρχεται σὲ μιὰ περίοδο ἔντονης ἐκκλησιαστικῆς ἀναταραχῆς.

Ἀπὸ τὴ μιὰ οἱ προβληματικὲς σχέσεις Ἀνατολῆς καὶ Δύσης, οἱ ὁποῖες ἐπισφραγίζονται μὲ Σχίσμα, καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη οἱ ἐνδοεκκλησιαστικὲς διαμάχες στὸ κλίμα τοῦ Πατριαρχείου τῆς Κωνσταντινούπολης χαρακτηρίζουν τὴν περίοδο αὐτή.

Πρόσωπα σημαντικά, τὰ ὁποῖα διαδραμάτισαν πρωταγωνιστι- κὸ ρόλο τὴν ἐποχὴ ἐκείνη εἶναι ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Φώτιος, ὁ προκάτοχός του Ἰγνάτιος, οἱ Πάπες Νικόλαος ὁ Α´, Ἀνδριανὸς ὁ Β´ καὶ Ἰωάννης ὁ Η´, καθὼς καὶ οἱ Αὐτοκράτορες τοῦ Βυζαντίου Μιχαὴλ καὶ Βασίλειος ὁ Α´.

Ὅμως τὸν κύριο καὶ καθοριστικὸ ρόλο κατέχει ὁ Μέγας καὶ Ἱερὸς Φώτιος, ὁ ὁποῖος ὅπως παρατηρεῖ ὁ Μεθόδιος Φούγιας, εἶχε τρεῖς μεγάλους ἐχθροὺς «τὸν ἑαυτό του ποὺ

προκαλοῦσε τὸν φθόνο, τὸν πάπα ποὺ ζήλευε τὴν ἀκμὴ τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ τοὺς ἀντιπάλους του Ἰγνατιανούς, στοὺς ὁποίους προστέθηκε καὶ ὁ Αὐτοκράτορας»2.

Ἐπίσης, θὰ πρέπει νὰ ἀναφέρουμε τὶς ἐπίμονες προσπάθειες ἐπιβολῆς τῶν παπικῶν ἀξιώσεων, δηλαδὴ τοῦ πρωτείου ἐξουσίας καὶ τοῦ ἔκκλητου.

ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ

Α. Πρῶτο θέμα ἀποτελεῖ ἡ ἀποκατάσταση τοῦ Φωτίου στὸν θρόνο τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ποὺ ἦταν καὶ ὁ βασικὸς λόγος σύγκλησης τῆς Συνόδου αὐτῆς.

Ἡ καθολικὴ ἀποδοχὴ τοῦ Φωτίου ὡς Πατριάρχη καὶ ἡ ἀκύρωση τῶν ἀντιφωτιανῶν συνόδων γεφύρωσαν τὶς σχέσεις τῶν ἀνατολικῶν θρόνων μὲ τὴν Ἐκκλησία Ρώμης.

Ἰδιαίτερης σημασίας εἶναι ἡ στάση τῶν Πατριαρχείων τῆς Ἀνατολῆς, οἱ ἐκπρόσωποι τῶν ὁποίων δήλωναν σὲ κάθε εὐκαιρία ὅτι οὐδέποτε διέκοψαν τὴν κοινωνία μὲ τὸν Φώτιο, οὐδέποτε ἀποσχίσθηκαν καὶ ὅτι πάντοτε ἀναγνώριζαν τὸν Φώτιο ὡς Πατριάρχη καὶ Ἀρχιερέα³. Καὶ αὐτό, γιατὶ στὴν ἀντιφωτιανὴ σύνοδο τοῦ 869-870, ἡ ὁποία καταδίκασε τὸν Φώτιο, διαπράχθηκαν, ὅπως λέγουν, ἄνομες μηχανουργίες καὶ δολοπλοκίες, μὲ τοὺς ἀντιπροσώπους τῶν ἀνατολικῶν θρόνων νὰ λειτουργοῦν καθ᾿ ὑπέρβασιν τῶν ἐντολῶν τους⁴.

Στὸν ἀντίποδα βρίσκεται ὁ Πάπας καὶ οἱ ἀντιπρόσωποί του, οἱ ὁποῖοι ἀφοῦ ἀναγνωρίζουν τὸν Φώτιο, στρουθοκαμηλίζουν, θὰ λέγαμε, καὶ ζητοῦν ἀπὸ τοὺς ὑπόλοιπους νὰ βρεθοῦν καὶ αὐτοὶ σὲ κοινωνία μὲ τὸν Φώτιο.

Ὅπως μπορεῖ νὰ παρατηρήσει κανείς, ἡ ἀναγνώριση τοῦ Φωτίου ἀπὸ τὸν Πάπα Ἰωάννη τὸν Η´ ἦταν καὶ ἀποτέλεσμα: 1. τῶν αὐτοκρατορικῶν πιέσεων, 2. τῆς παπικῆς ἐπιθυμίας γιὰ διακήρυξη τοῦ πρωτείου ἐξουσίας του, ἀλλὰ καὶ τὴς προσδοκίας του, ὅπως τοῦ ἀποδοθεῖ ἡ Βουλγαρία ὡς ἀντάλλαγμα καὶ 3. τῆς ἀσφυκτικῆς πίεσης καὶ ἀνασφάλειας ποὺ ἔνιωθε ἡ δυτικὴ Ἐκκλησία, καθὼς οἱ Σαρακηνοὶ εἶχαν εἰσβάλλει στὴν Ἰταλία⁵.

Ἡ στάση τοῦ Πάπα στὸ θέμα αὐτὸ εἶναι τὸ λιγότερο ἀνέντιμη, καθὼς μὲ τὴν ἐπιστολή του πρὸς τὸν Αὐτοκράτορα, ἀποποιεῖται τὶς εὐθύνες τῶν προκατόχων του καὶ ἀποκηρύσσει τὰ ὅσα ἔγιναν ἐναντίον τοῦ Φωτίου, λέγοντας μάλιστα ψευδῶς, ὅτι οἱ πάπες Νικόλαος Α´ καὶ Ἀνδριανὸς ὁ Β´ δὲν ἀποδέχθηκαν τὶς κατὰ τοῦ Φωτίου πράξεις καὶ ὅτι πάντοτε τὸν ὑποστήριζαν⁶. Στὴν ἀντίστοιχη πρὸς τὸ Φώτιο ἐπιστολή του ἀποκηρύσσει τὶς ἀντιφωτιανὲς συνόδους, λέγοντας μάλιστα ψευδῶς, ὅτι ὁ Πάπας Ἀνδριανὸς δὲν ὑπέγραψε τὰ πρακτικά⁷. Στὸ δὲ κομμονιτώριό του ζητᾶ ἀπὸ τοὺς ἀντιπροσώπους του νὰ ἀποκηρύξουν τὶς ἀντιφωτιανὲς συνόδους, ἐνώπιον τῶν Πατέρων τῆς Συνόδου⁸. Πραγματικά, ἀποκηρύσσονται οἱ ἀντιφωτιανὲς σύνοδοι τόσο ἀπὸ τοὺς παπικοὺς ἀντι- προσώπους ὅσο καὶ ἀπ᾿ ὅλη τὴν Σύνοδο⁹.

Β. Ἄλλη σπουδαία ἀπόφαση τῆς Συνόδου εἶναι ἡ ἀναγνώριση καὶ ἀνακήρυξη τῆς εἰκονόφιλης Συνόδου τῆς Νικαίας τοῦ 787 σὲ Οἰκουμενική, ὕστερα ἀπὸ σχετικὴ πρόταση τοῦ Φωτίου¹⁰. Ἡ Ζ´ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος συναριθμήθηκε στὶς ὑπόλοιπες, μὲ τὴν ἀπειλὴ μάλιστα ἀναθέματος σὲ ὅσους δὲν τὴν ἀποδέχονται.

Γ. Τρίτη σημαντικὴ ἀπόφαση, ἡ ἐπικύρωση τοῦ Συμβόλου τῆς

Πίστεως τῶν Οἰκουμενικῶν συνόδων Νίκαιας-Κωνσταντινουπόλεως. Ἡ ἐπικύρωση πραγματοποιήθηκε, ὅπως εἴπαμε, ὕστερα ἀπὸ πρόταση τοῦ Αὐτοκράτορα¹¹, ὁ ὁποῖος διέβλεψε τὴν ἀνάγκη διατύπωσης Δογματικοῦ Ὅρου, καθὼς ἡ Σύνοδος εἶχε συγκληθεῖ ὡς Οἰκουμενική¹².

Μὲ τὴν προσθήκη τῆς δήλωσης στὸν Ὅρο τῆς Συνόδου, ὅτι ἀπαγορεύεται κάθε προσθαφαίρεση καὶ ἀλλοίωση τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως, στὴν οὐσία, φωτογραφίζεται ἡ αἱρετικὴ προσθήκη τοῦ Filioque, ἡ ὁποία βρίσκονταν ἤδη σὲ χρήση ἀπὸ τοὺς Δυτικούς.

Τὸ περίεργο εἶναι, ὅτι καὶ οἱ παπικοὶ συνυπέγραψαν τὸν ὅρο. Εἴτε διότι δὲν ἀντελήφθησαν τὴν ἐνέργεια αὐτή¹³, εἴτε διότι, ἂν καὶ ὑπῆρχε ἡ διδασκαλία καὶ προσθήκη τοῦ Filioque ἤδη ἀπὸ τὴν σύνοδο τοῦ Τoledo τὸ 400 μ.Χ. καὶ γενικότερα ἀπὸ τὸν Ε´ καὶ  ΣΤ´ αἰώνα, ὡστόσο ἐπισήμως ἡ προσθήκη αὐτὴ δὲν εἶχε ὑιοθετηθεῖ ἀπὸ τὸ θρόνο τῆς Ρώμης¹⁴. Ἄλλωστε ἡ ἀπαγόρευση προσθήκης στὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως ὑπῆρχε ἤδη στὸν Ζ´ κανόνα τῆς Γ´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (Ἔφεσος 431).

Δ. Τέταρτη σημαντικὴ ἀπόφαση τῆς Συνόδου ἀποτελεῖ ὁ Α´ Κανόνας¹⁵, ὁ ὁποῖος ὁρίζει ὁ Κωνσταντινουπόλεως νὰ ἔχει ὡς καταδικασμένους αὐτούς, τοὺς ὁποίους καταδίκασε ὁ Ρώμης καὶ τὸ ἀντίστροφο.

Ὁ Κανόνας αὐτός, ὁ ὁποῖος θεσπίσθηκε ἔπειτα ἀπὸ πρόταση τῶν Λατίνων ἐκπροσώπων¹⁶, ὁρίζει ὡς τελεσίδικες τὶς ἀποφάσεις ποὺ λαμβάνονται γενικὰ στοὺς θρόνους καὶ δὲ δίνει δικαίωμα προσβολῆς των σὲ κάποιο ἄλλο, ἢ ἀπὸ κάποιο ἄλλο Πατριαρχεῖο. Μὲ τὸν τρόπο αὐτό, καταργεῖται τὸ παπικὸ ἐξουσιαστικὸ πρωτεῖο καὶ ἔκκλητο, καθὼς ἀποτρέπεται κάθε ἀνάμειξη καὶ εἰσπήδηση στὰ ἐσωτερικὰ ἄλλης ἐκκλησίας.

Ὁ Κανόνας αὐτὸς ὁρίζει μόνο πρεσβεῖο τιμῆς στὸν θρόνο τῆς Ρώμης καὶ ὄχι πρωτεῖο ἐξουσίας.

Ε. Τέλος, λύθηκε τὸ ζήτημα τῆς ἀθρόον χειροτονίας.

Παραμερίστηκαν οἱ ἐνστάσεις τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας μὲ τὴν ἑξῆς διατύπωση: «Ἕκαστος θρόνος ἔσχεν ἀρχαία τινὰ παραδεδομένα ἔθη. Καὶ οὐ χρὴ περὶ τούτων πρὸς ἀλλήλους διαφιλονικεῖν καὶ ἐρίζειν, φυλάττει δὲ καὶ ἡ Κωνσταντινουπολιτῶν ἐκκλησία, ἴδια τινὰ ἔθη ἄνωθεν παραλαβοῦσα· ὡσαύτως καὶ οἱ τῆς ἀνατολῆς θρόνοι»¹⁷.

Αὐτονόητο εἶναι ὅτι ὀφείλουμε νὰ βάλουμε ἕναν περιορισμὸ στὴ λέξη «ἔθη». Ὁ περιορισμὸς αὐτὸς πρέπει νὰ ἔχει ὡς κριτήριο τὴν ὀρθὴ Πίστη καὶ τὴν σωτηρία. Συνεπῶς, ὡς ἔθος δὲν μπορεῖ νὰ χαρακτηριστεῖ γιὰ παράδειγμα τὸ Filique, ἀλλὰ παραδόσεις ὅπως, ἡ ἐξωτερικὴ ἐμφάνιση τῶν κληρικῶν, ἡ ἀρχιτεκτονικὴ τῶν ναῶν καὶ γενικῶς ὅ,τι δὲν ἀντιβαίνει τὴν Πίστη καὶ δογματικὴ διδασκαλία τῆς ἐκκλησίας.

 

 

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ

 Ἡ Σύνοδος τοῦ 879-880, εἶναι ὅπως σημειώσαμε, ἡ τελευταία Γενικὴ Σύνοδος τῆς ἑνωμένης ἀρχαίας Καθολικῆς Ἐκκλησίας.

Μπορεῖ ὅμως νὰ χαρακτηρισθεῖ ὡς 8η Οἰκουμενική;

Γιὰ νὰ συμβεῖ αὐτό, πρέπει νὰ ἐκπληρώνει κάποιους ὅρους¹⁸, ἐσωτερικοὺς καὶ ἐξωτερικούς.

 

Κατ᾿ ἀρχὴν συγκεντρώνει ὅλους τοὺς ἐξωτερικούς:

1.  Ἡ Σύνοδος συγκλήθηκε ἀπὸ τὸν Αὐτοκράτορα,

2.  Συμμετεῖχαν ὅλες οἱ τοπικὲς ἐκκλησίες, καὶ

3.  Οἱ ἀποφάσεις της ἔγιναν καθολικὰ ἀποδεκτές.

 

Ἀπὸ τοὺς ἐσωτερικούς, πληροῖ τοὺς ἑξῆς:

1.  Οἱ ἀποφάσεις, οἱ Κανόνες καὶ ὁ Ὅρος Της δὲν ἀντιβαίνουν τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ τὶς προγενέστερες Οἰκουμενικὲς Συνόδους.

2.   Ὅπως διακρίνεται στὰ Πρακτικά, εἶναι διάχυτη ἡ πεποίθηση τῶν πατέρων τῆς Συνόδου ὅτι συμμετέχουν σὲ μία Οἰκουμενικὴ Σύνοδο¹⁹. Ἰδιαίτερα ἀπὸ τὴν τέταρτη πράξη καὶ ἑξῆς, ἡ Σύνοδος αὐτοαποκαλεῖται Οἰκουμενική, καὶ ὀνομάζεται ὡς τέτοια καὶ ἀπὸ τοὺς παπικοὺς ἐκπροσώπους καὶ ἀπὸ τὸν Αὐτοκράτορα.

3.  Τὰ θέματα ποὺ τὴν ἀπασχόλησαν ἦταν καθολικῆς φύσεως καὶ

4.  Διατύπωσε Δογματικὸ Ὅρο.

 

Εἶναι σημαντικὸ τὸ γεγονός, ὅτι ἡ Ζ´ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος ἀναγνωρίζεται ἀπὸ τὴν ἑπόμενη Οἰκουμενικὴ Σύνοδο. Ἄρα ἐξ αὐτοῦ τοῦ γεγονότος ἡ Σύνοδος τῆς Ἁγίας Σοφίας ἀναγνωρίζεται ἔμμεσα ὡς Οἰκουμενική.

Ὡστόσο μέχρι τώρα δὲν ἔχει ἀναγνωριστεῖ ὡς Οἰκουμενικὴ ἀπὸ κάποια ἄλλη Γενικὴ Σύνοδο. Ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, στὸ Πηδάλιο, δὲν τὴν συναριθμεῖ στὶς ὑπόλοιπες Οἰκουμενικές, γιατὶ καθὼς λέγει δὲν «ἐξεδόθη ἐν αὐτῇ καινὸς ὅρος περὶ δόγματος»²⁰, ὅπως συμβαίνει μὲ τὶς Οἰκουμενικές.

Πράγματι, ὁ Δογματικὸς Ὅρος τῆς Συνόδου, δὲν διατυπώνει κάτι καινούργιο, ὅμως αὐτὸ ἔγινε, διότι δὲν ὑπῆρχαν οἱ ἀνάλογες ἐξωτερικὲς προκλήσεις.

Κατὰ πόσον ὅμως, εἶναι ἀπαραίτητος καινούργιος Δογματικὸς Ὅρος γιὰ τὴν ἀναγνώριση μιᾶς Συνόδου σὲ Οἰκουμενική;

Τὸ πρόσκομμα αὐτὸ τὸ προσπερνοῦν καὶ ἀναγνωρίζουν τὴν Σύνοδο τοῦ 879-880 ὡς Οἰκουμενική, ἐκφράζοντας τὴν κοινὴ συνείδηση, πολλοὶ μεγάλοι καὶ σπουδαῖοι Πατέρες, ὅπως οἱ: Θεόδωρος Βαλσαμών, Νεῖλος Θεσσαλονίκης, Νεῖλος Ρόδου, Συμεὼν Θεσσαλονίκης, Μᾶρκος Ἐφέσου, Γεννάδιος Σχολάριος, Δοσίθεος Ἱεροσολύμων, Κων/νος Οἰκονόμος²¹, ὁ Νεκτάριος Πενταπόλεως²² καὶ πολλοὶ ἄλλοι.

Ἐπίσης, ἡ Σύνοδος τῆς Ἁγίας Σοφίας καὶ οἱ τρεῖς Κανόνες Της κατέχουν ἰδιαίτερο κῦρος στὴν συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι οἱ Κανόνες Της ἔχουν ἐνταχθεῖ σ᾿ ὅλες τὶς μεταγενέστερες Κανονικὲς Συλλογές.

Ἡ Δυτικὴ Ἐκκλησία, ἂν καὶ συνυπέγραψε καὶ ἀποδέχτηκε τὴν Σύνοδο, ὡστόσο γιὰ εὐνόητους λόγους τὴν παραγκώνισε τὸν 12ο αἰῶνα καὶ ἀναγνώρισε ὡς 8η Οἰκουμενικὴ τὴν Ἰγνατιανὴ σύνοδο τοῦ 869²³, ἡ ὁποία, ὅπως εἴδαμε, εἶχε ἀποκηρυχθεῖ καὶ ἀπὸ τοὺς ἴδιους τοὺς Λατίνους στὴν Σύνοδο τοῦ 879-880.

Τὴν ἀποκατάσταση τῆς Φωτιανῆς Συνόδου τοῦ 880 στὴν συνείδηση τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς ἐκκλησίας ἀνέλαβε ὁ Τσέχος Ρωμαιοκαθολικὸς Ἱστορικὸς Drovnik, ὁ ὁποῖος μάλιστα ἀναρωτιέται τὸ ἑξῆς:

«Ἐὰν ἡ Η´ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος (ἡ Ἰγνατιανὴ δηλαδὴ) ἀκυρώθηκε ἀπὸ τὸν Πάπα Ἰωάννη Η´, πῶς αὐτὴ ἡ παπικὴ ἀπόφαση δύναται νὰ εἶναι ἀπειθὴς καὶ γιατί αὐτὴ ἡ σύνοδος ἔχει θέση στὴ Δυτικὴ Ἐκκλησία, μεταξὺ τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων;»²⁴.

Ἡ συμβολὴ τοῦ Drovnik, ἴσως ἀποτελεῖ τὴν μόνη ὄαση στὴ Δύση μέσα στὴν δυσφημιστικὴ ἐκστρατεία κατὰ τοῦ Φωτίου²⁵, ἡ ὁποία ἔφτασε στὸ σημεῖο τῆς παραποίησης τῶν πηγῶν ἀπὸ τοὺς Ἰησουΐτες²⁶. Τὰ τελευταία χρόνια παρατηρεῖται μιὰ σταδιακὴ  μεταστροφὴ στὴν Δύση καὶ μιὰ διάθεση ἐπαναξιολόγησης τῶν πραγμάτων.

Εἶναι σαφές, ὅτι μιὰ ἐνδεχόμενη ἕνωση τῶν ἐκκλησιῶν δὲν μπορεῖ νὰ πραγματωθεῖ δίχως τὴν ἀναγνώριση τῆς 8ης Οἰκουμενικῆς Συνόδου τοῦ 879-880 ἀπὸ τὴν Ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία.

 

 

3.     Βλέπε μεταξὺ ἄλλων, Π.Σ., σ. 268, 37. 272, 51. 286, 35. 288, 40. 296, 61. 305,

89. 313, 102. 338, 34. 339, 37. 356, 24.

4.     Βλέπε, Π.Σ. 312, 98. 314, 103. 320, 119. 350, 67. 351, 11. 354, 18. Ἐπίσης,

Διον. Α. Ζακυνθηνοῦ, Βυζαντινὴ Ἱστορία, ἐν Ἀθήναις 1977, σ. 259 καὶ ἑξῆς.

5.     Κωνσταντίνου Σιαμάκη, ὅπ.π., σ. 48. Βασ. Στεφανίδη, ὅπ.π., σ. 361. Μεθό- διου Φούγια, Ἕλληνες καὶ Λατῖνοι, ὅπ.π., σ. 125.

6.     Π.Σ., σ. 281, 21.

7.     Π.Σ., σ. 292, 50-51.

8.     Π.Σ., σ. 345, 58.

9.     Π.Σ., σ. 361, 45-48.

10.  Π.Σ., σ. 363, 3-4.

11.  Π.Σ., σ. 377, 4-5.

12.   Βασ. Στεφανίδη, ὅπ.π., σ. 364. Μεθόδιου Φούγια, Ἕλληνες καὶ Λατῖνοι, ὅπ.π., σ. 165.

13.  Βλασίου Ἰω. Φειδᾶ, ὅπ.π., σ. 133.

14.  Ἴδιο.

15.  Π.Σ., σ. 366, 16.

16.  Π.Σ., σ. 366, 14.

17.  Π.Σ., σ. 360, 41.

18.  Βλέπε Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Πηδάλιον, ἐκδοτικὸς οἶκος «Ἀστήρ», Ἀλ. & Ε. Παπαδημητρίου, Ἀθήνα 1970, σ. 118, σημείωση 1. Ἁγίου Νεκταρίου, Μελέτη Ἱστορικὴ περὶ τῶν αἰτιῶν τοῦ Σχίσματος, ὅπ.π., σ. 104-107. Παναγιώτη Ἰ. Μπού- μη, Κανονικὸν Δίκαιον, Ἀθήνα 1991, σ. 200-201.

19.  Βλέπε, Π.Σ., σ. 358, 33. 367, 20. 373, 40. 374, 47-48. 375, 49. 377, 4, καθὼς

καὶ σὲ ἄλλα σημεῖα.

20.  Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Πηδάλιον, ὅπ.π., σ. 361.

21.  Ἰωάννου Καρμίρη, ὅπ.π., σ. 219.

22.  Ἁγίου Νεκταρίου, ὅπ.π., σ. 273 καὶ ἑξῆς.

23.  Johan Μeijer, ὅπ.π., σ. 70-71.

24.  Ἐν Μεθοδίου Φούγια, Ἕλληνες καὶ Λατῖνοι, ὅπ.π., σ. 122.

25.   Βασ. Στεφανίδη, ὅπ.π., σ. 365. Σπ. Μπιλάλη, ὅπ.π., σ. 218-219. Παν. Κ. Χρήστου, «Ἡ μνήμη τοῦ Ἱεροῦ Φωτίου», ἐν Κληρονομίᾳ, τόμ. 23, Θεσσαλονίκη, Ἰούνιος-Δεκέμβριος 1991, σ. 148-149.

26.  Κωνσταντίνου Σιαμάκη, ὅπ.π., σ. 91, 104-110. Βλέπε καὶ Παν. Κ. Χρήστου, ὅπ.π., σ. 137-141.

27.   

 

 

             8^Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟΣ

            ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ 879-880μ.Χ

 

 

 

Μνήμη τοῦ Μεγάλου Φωτίου πατριάρχου Κων/λεως

6 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ

Του μακαριστού επισκόπου Φλωρίνης Αυγουστίνου Καντιώτη

Σήμερα, ἀγαπητοί μου, ἡ ἁγία μας Ἀνατολικὴ Ἐκκλησία ἑορτάζει τὴν ἐπέτειο τῆς ἐκδημίας πρὸς Κύριον τοῦ ἱεροῦ Φωτίου πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως (820-893 μ.Χ.).

Εἶπαν, ὅτι ἡ ἱστορία εἶναι μιὰ πινακοθήκη, στὴν ὁποία ὁ χρόνος ἀναρτᾷ ἑκάστοτε εἰ­κό­νες μεγάλων μορφῶν. Καὶ στὴν χριστιανικὴ ἱ­στο­ρία ὑ­πάρχουν μεγάλες μορφές, ποὺ συν­ετέλε­σαν στὴν ἐξάπλωσι καὶ ἑδραίωσι τῆς ἁγί­ας μας πίστεως. Μετὰ τὴν ἄχραν­τη εἰκό­να τοῦ Κυρίου ἡ­μῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ὑπάρχουν ἄλ­λες μορφές. Ἀπὸ πλευρᾶς ἀγώνων γιὰ τὴν δι­ατήρησι τῆς πα­ρακαταθήκης τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀγώνων νὰ κρα­τηθῇ ἁγνὸ τὸ εὐαγγέ­λιο, ξεχωρίζουν τρεῖς μορ­φές· πρῶτος ὁ ἀπόστολος Παῦλος, δεύτερος ὁ Μέγας Ἀθανάσιος, καὶ τρίτος ὁ σημερινὸς ἅγιος.

Ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἀγωνίστηκε ἐναν­τί­ον τῆς τάσεως ἰουδαϊκῶν κύκλων νὰ νοθεύσουν τὸν χριστιανισμὸ ὥστε νὰ παρουσιασθῇ ὡς μία παραφυάδα τοῦ ἰουδαϊσμοῦ. Ἀντιστάθηκε σ᾽ αὐτοὺς ἀλλὰ καὶ στὸν ἀπόστολο Πέτρο, ὁ ὁποῖος εἶχε βέβαια τὸ ἴδιο φρόνημα μὲ τὸν ἀπόστολο Παῦλο ἀλλ᾽ ὡς πρὸς τὸ σημεῖο αὐτὸ φάνηκε γιὰ λίγο κάπως ὑποχωρητικός. Ὁ Παῦλος διακήρυξε, ὅτι στὴ νέα πίστι, τὴν πίστι τῆς χάριτος, δὲν ἰσχύουν πλέον οἱ τύποι, ἡ ἰουδαϊκὴ λατρεία, οἱ θυσίες καὶ ἡ περιτομή, ἀλλὰ «καινὴ κτίσις» (Γαλ. 6,15). Στὸν Παῦ­λο ὀφείλουμε τὸν διαχωρισμὸ τοῦ χριστι­ανισμοῦ ἀπὸ τὸν ἰουδαϊσμὸ καὶ τὴν αὐτοτέλεια τῆς χριστιανικῆς μας Ἐκκλησίας.

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος ἀγωνίστηκε ἐναντίον τῶν τάσεων τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας, ἐναν­τί­ον δηλαδὴ ἐκείνων ποὺ ἤθελαν νὰ ποῦν ὅτι, ὅ­πως οἱ ἀρχαῖοι εἶχαν τοὺς ἡμιθέους, ἔ­τσι στὴ νέα πίστι ὁ Χριστὸς εἶναι ἕ­να εἶδος ἡμιθέ­ου, ποὺ ποτέ δὲν μπορεῖ νὰ φτά­σῃ τὸν Θεὸ Πα­τέρα. Ἐναντίον αὐτῆς τῆς τάσε­ως ὑπεστήριξε, ὅτι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστὸς εἶναι τὸ ἕ­να ἀπὸ τὰ τρία πρόσωπα τῆς τρισηλίου Θεότητος, τῆς ἁγίας Τριάδος.

Καὶ ὁ ἱερὸς Φώτιος, ποὺ ἑορτάζουμε σήμε­ρα, ἀγωνίστηκε πολὺ σὲ ἕνα ἄλλο σπουδαιότατο ἀγῶνα, ἐναντίον τῶν ἐπεμβάσεων τοῦ κράτους στὴν ἐκκλησία· ὑποστήριξε ἐκεῖ­νο ποὺ εἶπε ὁ Κύριος· «Ἀπόδοτε τὰ καίσαρος καί­σαρι καὶ τὰ τοῦ Θεοῦ τῷ Θεῷ» (Ματθ. 22,21). Ἀγωνίστηκε ἐναν­τί­ον τῆς τάσεως τοῦ παπισμοῦ νὰ ὑποτάξῃ ὑπὸ τὴν ἐξουσία του τὴν Ὀρθοδοξία. Ἀγωνίστηκε ἐ­ναντίον τοῦ πρωτείου τοῦ πάπα, ποὺ ἔκανε τότε τὴν ἐμφάνισί του μὲ ἀξιώσεις ἐπὶ τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας. Ἀγωνίστηκε κυρίως –καὶ αὐτὸ εἶναι τὸ σπουδαιότερο– ἐ­ναντίον τῶν καινοτομιῶν, ποὺ ἔρχονταν νὰ ἀλ­λοιώσουν τὸ περιεχόμενο τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, ἐναντίον τῆς «ἀθέου» προσθήκης στὸ ἱερὸ Σύμβολο τῆς πίστεως τοῦ λεγομένου Φιλιόκβε (Filioque), μὲ τὸ ὁποῖο καταλύεται τὸ τριαδικὸ δόγμα, τὸ ἁγιώτερο καὶ μυστηριωδέστερο δό­γμα τῆς πίστεώς μας. Καὶ οἱ τρεῖς ὑπέστησαν πολλὲς δοκιμασίες γιὰ τοὺς ἀγῶνες τους.

* * *

Ὁ ἱερὸς Φώτιος ὑπέστη πολλὲς θλίψεις. Συκοφαντήθηκε ἀπὸ φθο­νεροὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς του· τὸν παρουσίασαν ὅτι κατέχεται ἀπὸ πνεῦμα φιλαρχί­ας, διάθεσι νὰ καταλάβῃ τὸ θρόνο, ἐνῷ εἶναι γεγονὸς ὅτι ἀποποιεῖτο τὸ ἱερὸ ἀξίωμα καὶ τὴν παραμονὴ τῆς ἐκλογῆς του μετὰ δακρύων πα­ρακαλοῦσε ν᾽ ἀποφύγῃ τὸ ποτήριο τῆς δοκιμα­σίας αὐτῆς. Ὑβρίσθηκε ἀκόμη ἀπὸ τοὺς πα­πικούς, ποὺ οἱ ὕβρεις τους συνεχίζονται μέχρι σήμερα ἐναντίον του· καὶ μόνο τὸ ὄνομά του τοὺς ἐξοργίζει. Διώχθηκε ἀπὸ αὐτοκράτο­ρες καὶ ἄλλους ἄρχοντες τῆς ἐποχῆς του. Δύο φορὲς ἐξωρίσθηκε· ἦταν καὶ σ᾽ αὐτὸ ἄξι­ος μιμητὴς τοῦ Μεγάλου Ἀθανασίου.

Καὶ τὸ τέλος του ἦταν ἡρωικό. Φυλακίστηκε σὲ μοναστήρι, καὶ ἐκεῖ οἱ ἄσπονδοι ἐχθροί του ἐπέβαλαν σ᾽ αὐτόν, ποὺ ἦταν ἕνας ἀπὸ τοὺς πιὸ μελετηροὺς ἀνθρώπους, τὸ χειρότε­ρο εἶδος τιμωρίας· καὶ αὐτὸ ἦταν ἡ στέρησι ὄχι τῆς τροφῆς ἢ τοῦ νεροῦ ἢ τοῦ ἀέρος, ἀλλὰ ἐκείνου ποὺ γι᾽ αὐτόν, ἀπ᾽ τὰ μικρά του χρόνια μέχρι τὸ τέλος τῆς ζωῆς του, ἦταν ἡ ἀναπνοή του· τοῦ στέρησαν τὰ ἱερὰ βιβλία. Κανείς ἄλλος δὲν ἀγάπησε τὰ βιβλία καὶ τὴ μελέτη, τόσο τῆς θύραθεν σοφίας ὅσο καὶ τῆς θείας Γραφῆς, ὅπως ὁ ἱερὸς Φώτιος. Σὲ ἡ­λικία 20 ἐτῶν συνέγραψε σπουδαιότατο Λεξικό, τὸ ὁποῖο ὁ Θεὸς θέλησε ν᾽ ἀνακαλυφθῇ στὶς ἡμέρες μας στὴν ἱ. μονὴ Ζάβορ­δας (Γρεβενῶν), ὁ περίφημος ἐκεῖνος κώδικας, ποὺ ἡ ἔκδοσί του προκαλεῖ παγκόσμιο ἐπιστη­μονι­κὸ ἐν­­διαφέρον· διότι μέχρι πρότινος ἦταν ἄ­γνωστο, μόνο μερικὲς σελίδες του ἦ­ταν γνωστές. Σ᾽ αὐτὸν λοιπόν, ποὺ ἀγάπησε τόσο τὰ βιβλία, ἐπεβλήθη ὡς τιμωρία νὰ μὴν ἔχῃ κοντά του κανένα βιβλίο. Καὶ ἔμεινε χω­ρὶς τὰ βιβλία, τοὺς ἀγαπητούς του «φίλους».

Μέσα σὲ τέτοιους περιορισμοὺς καὶ μέσα σὲ τέτοια στέρησι φίλων καὶ συγγενῶν καὶ πρὸ παντὸς τῶν βιβλίων, ἐξεδήμησε πρὸς τὸν Κύριο σὰν σήμερα, 6 Φεβρουαρίου τοῦ 893, καὶ αὐτὴ τὴν ἐπέτειο ἑορτάζουμε τώρα.

* * *

Ὁ ἱερὸς Φώτιος ἀνεδείχθη, ὅπως λέει ἡ ση­μερινὴ ἀκολουθία, «θεοπαγὴς προμαχών», προμαχώνας τὸν ὁποῖον ἔστησε ὁ Θεὸς γιὰ νὰ μὴ κατακλύσῃ τὴν Ἀνατολὴ τὸ παπικὸ κῦ­μα· ἀνεδείχθη «ἀκρόπολις», φρούριο Ὀρθοδο­ξίας· ἀνεδείχθη «Ἑώας τὸ σέλας», τὸ φῶς δηλαδὴ τῆς Ἀνατολῆς, «καλονὴ τῶν πατέρων» τῆς Ἐκκλησίας. Ἑνὸς τέτοιου ἀνδρὸς τὴ μνήμη ἑορτάζουμε σήμερα, ἀγαπητοί μου. Φυσικά, στὰ λίγα αὐτὰ λόγια ποὺ λέμε γι᾽ αὐτόν, δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἐξαντληθῇ τὸ ἀ­πέραντο θέμα τοῦ ἱεροῦ Φωτίου. Περιοριζόμεθα νὰ θίξουμε μόνο τὴν ἑξῆς σημαντικὴ πλευρά.

Ἑορτάζουμε σήμερα τὴ μνήμη του. Τὴν ἑ­ορτά­ζουμε σὲ μία ἐποχὴ κατὰ τὴν ὁποία πο­λὺς λόγος γίνεται γιὰ τὴν οἰκουμενικὴ κίνησι καὶ τὴν ἕνωσι τῶν «ἐκκλησιῶν»· σὲ ἐποχὴ ποὺ γιὰ πρώτη φορὰ –ἐγὼ τὸ θεωρῶ αὐτὸ «σημεῖον τῶν καιρῶν» (Ματθ. 16,3)– ὀρθόδοξοι ἄρχοντες πηγαίνουν στὴ ῾Ρώμη καὶ σκύ­βουν ἐμπρὸς στὸν πάπα! Φρίττουν ἀπὸ τὸν τά­φο τὰ ἱερά του ὀστᾶ βλέποντας ἀρ­χιερεῖς καὶ ἄλλους κληρικοὺς καὶ θεολόγους νὰ παιρνοῦν ἀπὸ τὴ ῾Ρώμη καὶ νὰ ἀσπάζωνται τὸν πάπα, βλέποντας νὰ καταβάλλωνται τόσες προσπάθειες γιὰ τὴν «συμφιλίωσι» Ἀνατολῆς καὶ Δύσεως καὶ νὰ γίνωνται συνέδρια ἐπὶ συνεδρίων, τὰ ὁποῖα κατὰ τὴ δική μου ταπεινὴ ἀντίληψι εἶναι παγίδες, στὶς ὁποῖες ζητοῦν νὰ παρασύρουν τὴν Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία.

Σὲ μία τέτοια ἐποχὴ τὸ ὄνομα τοῦ ἱεροῦ Φωτίου δὲν εἶναι ἀρεστό· ζητοῦν νὰ τὸ λησμονήσουν, διότι θεωροῦν ὅτι ἡ ἀνάμνησίς του εἶναι βλαβερὰ γιὰ τὸ ἔργο τῆς ἑνώσεως τῶν «ἐκκλησιῶν». Ἀλλὰ ἐμεῖς, τὰ παιδιὰ τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, ὅσοι ἀκόμη αἰσθανόμεθα μέσα στὴν ψυχή μας ἕνα σπινθῆρα ἀγάπης, τῆς μεγάλης καὶ φλογερᾶς ἀγάπης τὴν ὁποίαν αἰσθάνετο ὁ ἱερὸς Φώτιος πρὸς τὴν Ἐκκλησία, γιὰ τὴν ὁποία ζοῦσε καὶ ἀνέπνεε καὶ θυσιάστηκε καὶ πέθανε ἐξόριστος καὶ στερημένος ὅλων, ἐ­μεῖς τὰ παιδιὰ τῆς Ὀρθοδοξί­ας πρέπει στὴν ἐποχὴ αὐτὴ νὰ φανοῦμε ἀντάξιοι τῆς Ὀρθοδόξου πίστεώς μας.

Πρὸ παντὸς χρειάζεται προσοχή· νὰ μὴ δίδουμε μεγάλη σημασία σὲ ὅσα λέγονται περὶ ἑνώσεως. Ἐάν ποτε γίνῃ ἡ ἕνωσις, θὰ γίνῃ ὄχι διὰ τῆς ὑποταγῆς τῆς Ὀρ­θοδοξίας στὰ κελεύσματα τοῦ πάπα καὶ στὶς ἰδιοτροπίες τῶν προτεσταντῶν· ἄν ποτε ἔρθῃ ἡ ὥρα τῆς ἑνώσεως –καὶ εἴθε νὰ ἔρθῃ–, αὐτὴ θὰ ἐπέλθῃ διὰ τῆς ἐπιστροφῆς ὅλων στὸ ἀρ­χέγονο κάλλος τῆς Ὀρθοδοξίας μας.

Ἂς εἴμεθα λοιπὸν σὲ ἐπιφυλακή. Ζοῦμε σὲ ἡμέρες ποὺ συντελεῖται μία προδοσία τῆς ὀρ­θοδόξου πίστεως μέσα στοὺς κόλπους τῆς ἰ­δίας τῆς Ἐκκλησίας μας ἐκ μέρους ἐπισκόπων ἱεροκηρύκων καὶ θεολόγων, ἐκείνων ποὺ ἔ­πρεπε νὰ εἶναι οἱ πρῶτοι φύλακες τῆς ἱερᾶς παρακαταθήκης.

Καὶ ἂν παραστῇ ἀνάγκη σκληροτέρων ἀγώνων –διότι τώρα ἁπλῶς εἶναι τὰ προοίμια μιᾶς τέτοιας συγκρούσεως καὶ δὲν ξέρουμε τί μᾶς ἐπιφυλάσσει ὁ Θεός–, εἴ­θε ὁ Κύριος ν᾽ ἀναδείξῃ νέους ἀγωνιστὰς τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως.

Εἴθε ὁ καθένας ἀπὸ μᾶς καὶ ἰδίως οἱ νεώτεροι νὰ γίνουμε μικροὶ Ἀθανάσιοι, μικροὶ Φώτιοι, μικροὶ Μᾶρκοι Εὐ­γενικοί, ἕτοιμοι νὰ σηκώσουμε ψηλὰ τὴ σημαία καὶ τὸ λάβαρο τῆς Ὀρθοδόξου πίστεώς μας. Τοῦτο νομίζω θὰ εἶναι τὸ καλύτερο μνημόσυνο τοῦ σήμερα ἑορταζομένου ἁγίου, ὁ ὁποῖ­ος θὰ εὐφραίνεται καὶ θὰ ἀγάλλεται στοὺς οὐ­ρανοὺς ὅταν βλέπῃ ὅτι ἡ παράταξις τῶν ὀρ­θοδόξων δὲν στερεῖται μαχητῶν, δὲν στερεῖται ἀνδρῶν, δὲν στερεῖται ἡρώων, δὲν στε­ρεῖται ἀνθρώπων ποὺ εἶναι ἕτοιμοι καὶ τὸν χρόνο καὶ τὰ νιᾶτα καὶ τὰ πάντα νὰ θυσιάσουν ὑπὲρ τῆς Ὀρθοδοξίας, γιὰ τὴν ὁποία ἔζησε καὶ ἀπέθανε ὁ ἱερὸς Φώτιος.

Διὰ πρεσβειῶν τοῦ ἁγίου Φωτίου, καθὼς καὶ τοῦ ἁγίου Βουκόλου, ποὺ συνεορτάζει μα­ζί του σήμερα, καὶ πάντων τῶν μαρτύρων, εἴθε ὁ Κύ­ριος νὰ ἐλεήσῃ καὶ σώσῃ πάντας ἡμᾶς· ἀμήν.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

(Εις το ἱ. ναΰδριον Ἱδρύματος Παλαμηδίου 76 – Ἀθηνων

6-2-1961)