Ἡ Πανορθόδοξος Σύνοδος τοῦ 1593 μ.Χ. ὑποδεικνύει τὴν
συναίνεσιν διὰ τὸ Αὐτοκέφαλον
Τοῦ
Β. Χαραλάμπους, θεολόγου
Πολλοὶ εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ στὴν προσπάθειά τους νὰ
δικαιολογήσουν μονομερῆ ἐκχώρηση Αὐτοκεφαλίας ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο,
χωρὶς τὴ συναίνεση τῶν Τοπικῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, πρόβαλαν τὸ ἐπιχείρημα ὅτι
μετὰ τὸ Αὐτοκέφαλο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου, τὸ ὁποῖο ἐπικυρώθηκε κατὰ τὴν Γ΄ Οἰκουμενικὴ
Σύνοδο, δὲν τέθηκε ξανὰ θέμα συναίνεσης. Αὐτὸ ὅμως δὲν ἀληθεύει.
Ἀπὸ τὰ κείμενα , τῆς Διορθοδόξου Προπαρασκευαστικῆς Ἐπιτροπῆς
στὸ Σαμπεζὺ γιὰ τὸ ζήτημα τοῦ Αὐτοκεφάλου, δυστυχῶς δὲν πείθονται.
Οὔτε καὶ αὐτὸ ποὺ ἐπισημαίνεται στὴ μελέτη τοῦ κ. Φειδᾶ.
ποὺ τιτλοφορεῖται : «Τό αὐτοκέφαλον καὶ τό αὐτόνομον ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ» ὅπου ἀναφέρει, ὅτι
«κανονικῶς ἁρμόδιον διὰ τὴν ἀνακήρυξιν τοῦ ‘’αὐτοκεφάλου’’ ὄργανον εἶναι ἡ Οἰκουμενικὴ
Σύνοδος καὶ κατ’ ἀκολουθίαν διὰ τὴν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν ἡ Πανορθόδοξος
Σύνοδος...», καθὼς καὶ τό ‘’ὁμόθυμος σύνοδος ἢ ὁμόθυμος συμφωνία πάντων τῶν
πατριαρχικῶν θρόνων ἀποτελοῦν τὸ κανονικὸν ὄργανον ἀνακηρύξεως τοῦ αὐτοκεφάλου ἢ
τοῦ αὐτονόμου ἐκκλησίας τινός, πᾶσα δὲ ἄλλη διαδικασία εἶναι ἀντικανονικὴ καὶ ὄχι
μόνο δὲν ἐξυπηρετεῖ τὴν ἑνότητα, ἀλλὰ τοὐναντίον διὰ τῆς καταπατήσεως τῆς
κανονικῆς παραδόσεως διαβιβρώσκει καὶ διασπᾶ τὴν ἐν τῇ ὀρθῇ πίστει καὶ ἀγάπη ἑνότητα
τῆς Ἐκκλησίας’’, τὸ δέχονται.
Ἐπιμένουν σὲ προνόμιο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου ποὺ
θέλει τὴν ἐκχώρηση Αὐτοκεφαλίας χωρὶς τὴ συναίνεση τῶν Τοπικῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν,
ἀσχέτως τῆς καταπατήσεως τῆς κανονικῆς παραδόσεως . Διαβιβρώσκει καὶ διασπᾶ τὴν
ἐν τῇ ὀρθῇ πίστει καὶ ἀγάπη ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας’’, ὅπως χαρακτηριστικὰ
σημειώνει ὁ ἐν λόγῳ καθηγητής.
Ἂς προσέξομε τί καταγράφει στὸ σύγγραμμά του ποὺ
τιτλοφορεῖται : «Τὸ Αὐτοκέφαλον τῆς Ἐκκλησίας
Κύπρου» (Λευκωσία 1977), ὁ μ. Ἀνδρέας Μιτσίδης (Δ.Φ.), ὁ ὁποῖος διετέλεσε Ἐπιθεωρητὴς
Μέσης Ἐκπαίδευσης τοῦ Ὑπ. Παιδείας Κύπρου.
Τὸ 1593 συνῆλθεν ἐν Κωνσταντινουπόλει Πανορθόδοξος
Σύνοδος, τῆς ὁποίας μετέσχον ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ἰερεμίας Β΄ ὁ Τρανὸς
(1536-1595), ὁ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Μελέτιος Α΄ ὁ Πηγὰς (1590-1601), ἀντιπροσωπεύων
καὶ τὸν Πατριάρχην Ἀντιοχείας Ἰωακεὶμ Στ΄ (1593-1601), ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων
Σοφρώνιος Δ΄ (1579-1608) καὶ πολλοὶ Μητροπολῖται.
Ἡ Σύνοδος αὕτη ἀπεφάσισεν, ὅπως «τὸν θρόνον τῆς εὐσεβεστάτης
πόλεως Μοσχόβου εἶναι τε καὶ λέγεσθαι Πατριαρχεῖον διὰ τὸ βασιλείας ἀξιωθῆναι
παρὰ Θεοῦ τὴν χώραν ταύτην, πᾶσαν τε Ρωσίαν καὶ τὰ ὑπερβόρεια μέρη ὑποτάττεσθαι
τῷ πατριαρχικῷ θρόνῳ Μοσχόβου καὶ πάσης Ρωσίας, καὶ τῶν ὑπερβορείων μερῶν...) (Ἀρχιμανδρίτου
Καλλινίκου Δελικάνη, Τὰ ἐν τοῖς Κώδιξι τοῦ Πατριαρχικοῦ Ἀρχειοφυλακείου
σωζόμενα ἐπίσημα ἐκκλησιαστικὰ ἔγγραφα τὰ ἀφορῶντα εἰς τὰ σχέσεις τοῦ Οἰκουμενικοῦ
Πατριαρχείου πρὸς τὰς Ἐκκλησίας Ἀλεξανδρείας Ἀντιοχείας, Ἱεροσολύμων καὶ Κύπρου
(1574-1863) (Κωνσταντινούπολις 1904).
Αὐτὸ ποὺ δίνει περισσότερο φῶς στὸ ζήτημα τοῦτο, εἶναι
τὸ ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴ μελέτη του μ. Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καὶ Πάσης Ἑλλάδος
Χριστοδούλου ποὺ τιτλοφορεῖται : «Μελέτιος ὁ Πηγάς – Κεφάλαιον Γ΄ : Ὁ Μελέτιος ὡς
Πατριάρχης Ἀλεξανδρειας» , εἰδικότερα σὲ αὐτὸ ποὺ ἀναφέρεται στὸ Ρωσικὸ θέμα καὶ
τὴ Σύνοδο τοῦ 1593.
Στὴ μελέτη του αὐτὴ ποὺ μεταξὺ ἄλλων σημειώνει τὰ ἑξῆς
: «Κατ’ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης Ἰερεμίας Β΄ τὴν κανονικὴν
τάξιν παριδών, ἀνεκήρυξεν αὐτοβούλως εἰς Πατριαρχεῖον τὸν Μητροπολιτικὸν θρόνον
Μοσκοβίας. Πληροφορηθεὶς τοῦτο ὁ Μελέτιος ἀπηύθηνεν ἐπιστολὴν πρὸς τὸν
Πατριάρχην Ἰερεμίαν δριμέως ψέγων αὐτὸν διά την τολμηθεῖσαν παραβίασιν τῆς
Κανονικῆς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ τάξεως. ‘’Οἴδα’’, ἔγραφε, ‘’ἐπὶ τῇ ἀναγωγῇ εἰς
Πατριαρχεῖον της Μοσκόβου Μητροπόλεως, οὐ γὰρ σὲ διαλανθάνει , οὐχ ἑνὸς εἶναι
τοῦτο Πατριάρχου (εἰ μὴ τὴ Παλαιὰ Ρώμη ἐπανακολουθεὶν ἔγνωκεν ἡ Νέα) ἀλλὰ
Συνόδου καὶ Συνόδου Οἰκουμενικῆς (τῶν Ὀρθοδόξων δηλαδή). Τοῦτον γὰρ τρόπον καὶ
τὰ μέχρι σήμερον Πατριαρχεῖα κατέστη, διὰ τοῦτο ἔδει σου τὴν ἱερὰν ψυχὴν καὶ τῶν
λοιπῶν ἀδελφῶν συμπαραλαβεὶν τὴν ψῆφον. Δεῖ γὰρ πάντας εἰδέναι (ὡς κατὰ τὴν Γ΄
Σύνοδον οἱ Πατέρες διορίζονται) τὸ πραττόμενον ὅτι περὶ κοινοῦ τινὸς πράγματος ἐστὶν
ἡ σκέψις· φανερὸν δὲ ὅτι θρόνος οὐδεὶς Πατριαρχικὸς ἑτέρῳ ὑπόκειται, ἀλλὰ τὴ
καθολικὴ συνδέεται Ἐκκλησία’’. Διὰ τῆς ἐπιστολῆς ταύτης ἐπὶ τῆς Κανονικῆς αὐτοῦ
βάσεως τὸ θέμα τῆς ἀνακηρύξεως τοῦ αὐτοκεφάλου καὶ τῆς ἀνυψώσεως Μητροπόλεως
τινὸς εἰς Πατριαρχικὴν ἀξίαν, γεγονὸς ἐνέχον μεγάλην σημασίαν διὰ τὴν πορείαν τῆς
Ἐκκλησίας».
‘’Δριμέως ψέγων αὐτόν’’, σημειώνει ὁ μ. Ἀρχιεπίσκοπος
Χριστόδουλος. Ἡ αἰτία ἦταν ὅτι ‘’ἀνεκήρυξεν ὁ Πατριάρχης Ἰερεμίας αὐτοβούλως εἰς
Πατριαρχεῖον τὸν Μητροπολιτικὸν θρόνον Μοσκοβίας’’. ‘’Ἀπηύθηνεν ἐπιστολὴν πρὸς
τὸν Πατριάρχην Ἰερεμίαν’’, γιατί δὲν τηρήθηκε ἡ Κανονικὴ Τάξη γιὰ τὸ θέμα τοῦτο.
Ἡ Κανονικὴ Τάξη στὸ συνοδικὸ πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας παρέπεμπε. Τὸ τονίζει ἐμφανέστατα
στὴν ἐπιστολὴ ὁ Ἅγιος Μελέτιος ὅτι ‘’οὐχ ἑνὸς εἶναι τοῦτο Πατριάρχου, ἀλλὰ
Συνόδου καὶ Συνόδου Οἰκουμενικῆς’’.
Θὰ πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι προηγήθηκε στὶς 26 Ἰανουαρίου
τοῦ ἔτους 1589 χειροτονία τοῦ Μητροπολίτη Μόσχας σὲ Πατριάρχη, ἀπὸ τὸν Οἰκουμενικὸ
Πατριάρχη Ἰερεμία Β΄. Τὴ συναίνεση καὶ τῶν ὑπολοίπων Πατριαρχείων εἶχε ἤδη ὑποδείξει
καὶ ὁ Πατριάρχης Ἀντιοχείας Ἰωακεὶμ Στ΄ στὸν Τσάρο Θεόδωρο τὸ ἔτος 1586. Ἔτσι ὅταν
ἔφθασε ὁ Ἅγιος Μελέτιος στὴν Κωνσταντινούπολη, ἀντιπροσωπεύων καὶ τὸν
Πατριάρχην Ἀντιοχείας Ἰωακεὶμ Στ΄, συγκροτήθηκε Ἐνδημοῦσα Σύνοδος στὸν Ἱερὸ Ναό
της Παμμακαρίστου στὶς 12 Φεβρουαρίου 1593.
Ὅπως ἀναφέρει στὴ μελέτη του αὐτὴ , σημειώνει ὁ μ. Ἀρχιεπίσκοπος
Χριστόδουλος, ‘’σκοπὸς τῆς Συνόδου ταύτης ἦτο ἡ ρύθμισις τῆς ρωσικῆς αὐτοκεφαλίας
καὶ ἡ ἐπίλυσις σοβαρῶν τινῶν ζητημάτων τάξεως καὶ πειθαρχίας’’. Αὐτοκεφαλία
λοιπὸν δὲν εἶναι διμερὲς ζήτημα, ὅπως ἔγινε προσπάθεια νὰ προβληθεῖ ὡς τέτοιο, ἀλλὰ
πρόβλημα ποὺ ἀφορᾶ ὅλη τὴν Ἐκκλησία καὶ συνεπῶς ἡ συναίνεση τῶν ὑπολοίπων Τοπικῶν
Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν εἶναι ἀπαραίτητη.
‘’Οὐ γὰρ σὲ διαλανθάνει οὐχ ἑνὸς εἶναι τοῦτο
Πατριάρχου’’, ἔγραφε ἐξ ἀφορμῆς τῆς μονομεροῦς ἐκχώρησης
Αὐτοκεφάλου, ὁ Ἅγιος Μελέτιος, ὁ
διατελέσας καὶ Τοποτηρητὴς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου κατὰ τὰ ἔτη 1597-1598. Αὐτὸ
καταδεικνύει τὴ σημασία τῆς συναίνεσης στὸ μεγάλο αὐτὸ ζήτημα. Δὲν εἶναι ὅμως
λίγοι ἐκεῖνοι ποὺ ἔχουν ‘’ἀφαιρέσει’’ τὴν προϋπόθεση τῆς συναίνεσης τῶν ὑπολοίπων
Τοπικῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν.
‘’Ἡ Σύνοδος ἐπικυρώσασα τὸ δωροθὲν εις τὴν ρωσικὴν Ἐκκλησία,
αὐτοκέφαλον, καὶ διὰ πράξεως Συνοδικῆς’’ , ἐπέλυσε τὸ γεννηθὲν διὰ τῆς αὐθαιρέτου ἐνεργείας
τοῦ Πατριάρχου Ἰερεμίου ρωσικὸν ζήτημα καὶ ἀπεκατέστησεν τὴν τρωθεῖσαν κανονικὴν
τάξιν’’, σημειώνει ὁ μακαριστός Ἀρχιεπίσκοπος
Χριστόδουλος.
Αὐτὸ μάλιστα ποὺ καταληκτικὰ τονίζει μὲ τό «ἡ σώφρων
του Μελετίου φωνή» , ἂς εἶναι στὶς μέρες μας σωτήριο παράδειγμα γιὰ ἀποκατάσταση
τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἑνότητας.
*www.myriobiblos.gr : «Μελέτιος ὁ Πηγάς – Κεφάλαιον Γ΄
: Ὁ Μελέτιος ὡς Πατριάρχης Ἀλεξανδρειας».
